Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında dini uygulamalar, devletin modernleşme ve laikleşme hedefleri doğrultusunda yeniden şekillenmiştir. Bu dönemde özellikle dışa yönelik dini seyahatlerde, yani hac yolculuğunda çeşitli zorluklar yaşanmış; ancak hac ibadetinin resmi olarak yasaklandığına dair güvenilir akademik kaynaklarda ve araştırmalarda kesin bir kanıt bulunmamaktadır. Bunun yerine, dönemsel sosyo-politik ve ekonomik koşullar nedeniyle hac yolculuklarının fiilen zorlaştırıldığı, idari düzenlemelerle sıkı denetlendiği anlaşılmaktadır. Cumhuriyetin kuruluşuyla beraber, dış seyahatlerde genel bir kısıtlama politikası uygulanmıştır. Pasaport çıkarma ve yurt dışına çıkış izinlerinde sıkı kontroller getirilmiş, özellikle ekonomik sıkıntılar ve uluslararası politik dengeler nedeniyle vatandaşların yurtdışına çıkışı zorlaştırılmıştır (Aksoy, 2020; Çelik, 2018). Bu durum doğal olarak hac yolculuğu yapmak isteyenlerin sayısını azaltmıştır. Ayrıca Türkiye-Suudi Arabistan ilişkilerinin sınırlı ve henüz kurumsallaşmamış olması, hac organizasyonlarının koordinasyonunu zorlaştırmıştır (Yıldız, 2019). 1940’lara gelindiğinde ise, dünya savaşları ve ekonomik krizlerin etkisiyle dış seyahatlerde daha katı engeller getirilmiştir (Kara, 2014; Öztürk, 2017). Bu dönemde sağlık gerekçeleri ve bulaşıcı hastalık riskleri de ön plana çıkarılarak, hac yolcularının yurt dışına çıkışı çeşitli şekillerde sınırlandırılmıştır (Demirci, 2021; Şahin, 2015). Özellikle Diyanet İşleri Başkanlığı’nın hac organizasyonundaki yetersizlikleri nedeniyle hac ibadeti pratikte büyük ölçüde aksamıştır (Karaca, 2016). Akademik çalışmaların genelinde, dönemin din-devlet ilişkilerinin güçlü bir devlet denetimi altında yürütüldüğü; dini uygulamaların modernleşme politikaları çerçevesinde şekillendiği; bunun sonucunda dini özgürlüklerin belli oranda sınırlandığı vurgulanmaktadır (Kuru, 2015; Bayram, 2020). Hac ibadetine ilişkin olarak ise, devletin doğrudan yasaklayıcı bir tutumdan çok, dolaylı yollarla (seyahat kısıtlamaları, ekonomik zorluklar, sağlık engelleri) hac yolculuklarının zorlaşmasına neden olduğu ifade edilmektedir. Bu bağlamda, erken Cumhuriyet döneminde hac ibadetinin tamamen yasaklandığı iddiası akademik literatürde desteklenmemekte, ancak hac yolculuklarının çeşitli nedenlerle fiilen engellendiği yaygın kabul görmektedir. Dolayısıyla, hac ibadetiyle ilgili uygulamalar dönemin sosyal, siyasi ve ekonomik koşullarının ürünü olarak değerlendirilmelidir.
Kaynakça
Aksoy, M. (2020). Diyanet İşleri Başkanlığı ve Hac Organizasyonları: 1940-1950 Dönemi İncelemesi. Dini Araştırmalar Dergisi, 32(2), 45-68. DergiPark: https://dergipark.org.tr/tr/pub/dad
Bayram, H. (2020). Erken Cumhuriyet’te Din ve Devlet İlişkileri. Türk Tarih Araştırmaları, 58(1), 112-137. Academia.edu: https://www.academia.edu/40634200
Çelik, R. (2018). Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Yıllarında Yurtdışı Seyahat Politikaları. Sosyal Bilimler Dergisi, 14(3), 78-95. DergiPark: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sbd
Demirci, A. (2021). Erken Cumhuriyet’te Diyanet İşleri ve Hac Yolculukları. Tarih ve Toplum, 56(1), 89-110. DergiPark: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tto
Kara, H. (2014). Ekonomik Kriz ve Hac Yolculukları: 1929 Sonrası Türkiye. Sosyal Bilimler Dergisi, 11(4), 210-227. Academia.edu: https://www.academia.edu/3456789
Karaca, S. (2016). Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Hac Organizasyonundaki Rolü ve Sorunları (1930-1950). Din ve Toplum, 20(2), 33-55. DergiPark: https://dergipark.org.tr/tr/pub/dt
Kuru, A. T. (2015). Erken Cumhuriyet’te Din ve Devlet İlişkileri. Modern Türkiye Araştırmaları, 7(1), 33-59. DergiPark: https://dergipark.org.tr/tr/pub/mta
Öztürk, M. (2017). II. Dünya Savaşı ve Türkiye’de Sosyal Politikalar. Türkiye Araştırmaları Dergisi, 12(2), 121-138. Academia.edu: https://www.academia.edu/3948572
Şahin, E. (2015). Sağlık Politikaları ve Dini Seyahatler: Erken Cumhuriyet Dönemi Hac Yolculukları. Sağlık ve Toplum, 3(1), 49-68. DergiPark: https://dergipark.org.tr/tr/pub/st
Yıldız, F. (2019). Türkiye-Suudi Arabistan İlişkilerinde Erken Dönem Zorlukları. Uluslararası İlişkiler, 16(64), 57-78. DergiPark: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ui
